Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu’nun, 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi önerisi üzerine uzlaşması dolayısıyla Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği (TDED) Genel Başkanı Ekrem Erdem bir açıklama yaparak, “İsmail Gaspıralı’nın Türk dünyasını ortak bir edebî dil ve kimlik etrafında birleştirme hayalinin ilk adımını gerçekleştiren Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonunu tebrik ederim.” dedi.
Merkezi, Kazakistan’ın başkenti Astana’da bulunan Türk Akademisi ve Türk Dil Kurumu iş birliğinde 9-11 Eylül tarihlerinde Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de yapılan Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonunun 3. toplantısında 34 harften oluşan “Ortak Türk Alfabesi” önerisi kabul edildi. Bu uzlaşmayı büyük bir heyecan ve memnuniyetle karşıladıklarını ifade eden Genel Başkan Ekrem Erdem, 26 Şubat-6 Mart 1926 tarihinde gerçekleşen Bakü Türkoloji Kurultayı’nda alınan “ortak alfabe” kararını hatırlattı. Gaspıralı’nın Türk dünyası hayali olan “Dilde, fikirde, işte birlik” şiarının hayata geçişinin ilk adımının atıldığını, tamamının gerçekleşmesini için umutlarının güçlendiğini ifade eden Erdem, şunları kaydetti:
GASPIRALI’NIN HAYALİ
“Ortak Türk Alfabesi dil mirasımızın korunmasının yanında İsmail Gaspıralı’nın ‘Dilde, işte, fikirde birlik’ şuurunun gerçekleşmesi yolundaki en önemli gelişmedir. Gaspıralı İsmail, yazının ve edebî birikiminin bir millet üzerindeki etkilerini iyi bilen bir mütefekkir ve dil müdafisiydi. “Dilde, işte, fikirde birlik” diyerek Türk topluluklarının birleşmesi için sonuna kadar mücadele etti. Onun hayali Doğu Türkistan ile İstanbul arasında bir dil köprüsü kurmak, edebî alanda birlik oluşmasını sağlamaktı. Bugün bu tasavvurun gerçekleşmesi için ilk adım atıldı. Onun için heyecanlı ve mutluyuz. İsmail Gaspıralı’nın Türk dünyasını ortak bir edebî dil ve kimlik etrafında birleştirme hayalinin ilk adımını gerçekleştiren Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonunu tebrik ederim. Uzlaşmanın akabinde ortak alfabe hızlıca hayata geçirildiği takdirde, bütün Türk toplumlarının okuyup anlayacağı kaynak yazımı ve eser verimi mümkün olacaktır.”
YÜZYIL SONRA YENİDEN BAKÜ
“İlki 26 Şubat 1926’da Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de Samet Ağamalıoğlu başkanlığında “Birinci Türkoloji Kurultayı”nda yapılan “Türk Dünyası Ortak Alfabe” çalışmalarının yaklaşık yüz yıl sonra başarıyla tamamlanmış olmasından dolayı duyduğumuz memnuniyeti ve yaşadığımız mutluluğu kamuoyuyla paylaşmak isterim. Bakü Türkoloji Kurultayı Türk halklarının tarihi, edebiyatı, dili, alfabesi ve kültürüne dair önemli kararların alındığı bir dönüm noktasıydı.
Sovyet rejiminin Kiril alfabesi konusunda baskısına güçlü bir tepki olarak düzenlenen kurultay, Sovyetlerde yaşayan Türkler, dilbilimciler, bilim adamları, tarihçiler, şairler, yazarlar ve mütefekkirlerden oluşun yüzü aşkın temsilciyle gerçekleşti ve kültürel birliğin sağlanması adına tarihe damgasını vurdu. Sovyetlerin 1938-1940 yıllarında Türk boylarını ve topluluklarını birbirinden koparmak için her birine birbirinden farklı Kiril alfabesi kabul ettirmiş olması Türk millî kimliğine ve birliğine yapılan en büyük suikasttır.
Kurultayda alınan ortak alfabe kararı Sovyet baskısıyla kesintiye uğradı ve yaklaşık yüz yıl sonra, bugün sağlanan uzlaşmayla yeniden hayata geçiriliyor.”
ÇOK ÖNEMLİ BİR ADIM
“Ortak Türk Alfabesi, aziz Türk milletinin ruh ve gönül birliği, millî kimliği için çok önemli olan ses, sesbirimi (fonem), mana ve imla ortaklığı için de çok önemli bir adımdır. Türkiye alfabesinde kadim Türk seslerini ve anlamını yüklenmiş kelimeleri ifade edecek harflerin eksikliği nedeniyle büyük Türk coğrafyasında binlerce yıldır kullanılan sayısız kelimemiz maalesef Türkçe sözlüklerde yer bulamamış, zamanla unutulmuş ve kaybolmuştur. Türk devletlerinde halklar birbirini anlarken aydınlar birbirini anlamaz hâle gelmiştir. Türkiye alfabesinin 29 harften 34 harfe çıkması, Türk dünyasındaki ortak kelimelerimizin Anadolu’da yeniden canlanmasını sağlayacaktır. Sözlüklerimiz yeniden yazılacak kelime varlığımız nihayet bütün zenginliğiyle ortaya çıkacaktır.”
BİRLEŞME YOLUNDA GAYRETTEYİZ
“Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği olarak kuruluş amacımız doğrultusunda yıllardır, farklı ortamlarda çalışmasını ve mücadelesini verdiğimiz Ortak Türk Alfabesi’nin, ortak imlânın ve ortak sözlük çalışmasının en önemli basamağı kuşkusuz 34 harfli alfabe birliği olmuştur. Bundan sonra ise imla birliği ve ortak sözlük hazırlamamız elzemdir. Derneğimiz bu birleşmeye katkı sunmak için gayrette ve hazırdır. Bu fikri ilk ortaya koyan İsmail Gaspıralı’yı rahmet ve minnetle anıyor, Ortak Türk Alfabesi’nin kabul edilmesi sürecinde fikirleri ve emekleri için Türk devletlerinin hükümetlerine, Türk Akademisine, Türk Dil Kurumuna, komisyon üyelerine, emeği geçen akademisyen, mütefekkir ve münevverlerimize şükranlarımızı sunuyoruz.”
